,,Kad na jesen iz Hasana krenem, nasred Une vodenica stara, podsjeti me na brujanje vrijedno seoskoga mlina potočara. Tu ostaše moji dani plavi, ispod vrbe, u prohladnoj travi”
(Branko Ćopić)
,,Često tako dok izbijaju pozni noćni sati, mukli i usamljeni, i na duši biva teško, u gluho doba kad pada snaga i čovjek stoji sam pred strahotama, sjećam se tada pomrlih dana djetinjstva”
(Branko Ćopić)
,,I najzad, završivši pjesmu i padajući na zemlju, cvrčak još posljednji put ugleda u svom srcu svoje voljeno izgubljeno sunce i blažen potonu u naručje bijele smrti”
(Branko Ćopić)
Danas obilježavamo 38 godina od smrti Branka Ćopića, čuvenog srpskog književnika.
Branko Ćopić rođen je 1. januara 1915. godine u Hašanima pod Grmečom. U isto vrijeme, njegov otac Vid, kao vojnik austrougarske armije borio se negde na frontu u Karpatima, a njegov stric Nidžo, srpski dobrovoljac, borio se u srpskoj vojsci protiv Austrougarske. Kad mu je bilo četiri godine, umro mu je otac. Ćopić je, zajedno sa mlađim bratom i sestrom, ostao da živi pored majke Soje, dede Radeta i strica Nidže, junaka mnogih priča koje će kasnije napisati.
Prva pročitana knjiga bila mu je „Migel Servantes“ koju je, negdje u trećem razredu, kupio od učiteljice. U toj knjizi bio je opisan život slavnog španskog pisca Servantesa, zajedno sa nekoliko odlomaka iz njegovog romana Don Kihot. Sljedeće pročitane knjige bile su Doživljaji jednog vuka, pa Doživljaji jedne kornjače.
Prvo štampano djelo objavio je sa četrnaest godina u omladinskom časopisu „Venac“ 1928. godine. Nižu gimnaziju Branko Ćopić završio je u Bihaću, a učiteljsku školu pohađao u Sarajevu, Banjaluci i Karlovcu. Izbačen je iz banjalučke Učiteljske škole u četvrtom razredu zbog čitanja napredne literature. Nakon toga upisuje se u Učiteljsku školu u Sarajevu iz koje je takođe izbačen. Školu je završio u Karlovcu gdje je prebačen uz pomoć nekih profesora. Filozofiju i pedagogiju završio je kasnije u Beogradu. Već kao student afirmisao se kao darovit pisac i skrenuo na sebe pažnju književne kritike, između ostalog pišući u Politici, gdje mu je urednik Živko Milićević u književnom dodatku objavio tek šestu poslatu pripovjetku – „Smrtno ruvo Soje Čubrilove” (Politika, 8. 5. 1936).
„Taj datum sam zapamtio za čitav život”, ispovijedao se docnije.
„Imao sam dvadeset jednu godinu… Zaredao ja onda da objavljujem priče u Politici, mjesečno po dvije, čak i tri… ”
1939. godine je dobio novoustanovljenu nagradu Milan Rakić. U martu 1941. dobio je nagradu za djelo Borci i bjegunci. Uoči Drugog svjetskog rata nalazio se u đačkom bataljonu u Mariboru. U danima Aprilskog rata on je, sa grupom svojih drugova, pokušao da pruži otpor neprijatelju kod Mrkonjić Grada. Poslije toga je otišao u svoj rodni kraj, a sa početkom ustanka, stupio je u redove partizana i među njima ostao tokom cijele narodnooslobodilačke borbe. Sve vrijeme rata bio je ratni dopisnik zajedno s nerazdvojnim prijateljem i kumom, književnikom Skenderom Kulenovićem.
Iako prije svega satiričar, Drugi svjetski rat ostavlja trag u njegovom stvaralaštvu te se tih godina u njegovim rečenicama može pročitati strah i žal koji je osjećao usljed teške situacije koja je posebno zadesila njegov rodni kraj.
Jedno od njegovih najljepših djela, Bašta sljezove boje, posvetio je svom prijatelju Ziji Dizdareviću, ubijenom u logoru Jasenovac.
Poslije rata postao je jedan od osnivača dječjeg lista Pionir i njegov urednik, a potom je počeo profesionalno da se bavi književnošću. Smatra se jednim od najvećih dječjih pisaca rođenih na jugoslovenskim prostorima.
Djela su mu prevođena na ruski, engleski, francuski, njemački, ukrajinski, poljski, češki, bugarski, rumunski, slovenački i mađarski jezik. Bio je član SANU i ANUBiH.
Cijeli radni i životni vijek nakon Drugog svjetskog rata Branko Ćopić je proveo u Beogradu, ali je često putovao po Jugoslaviji i drugim evropskim državama.
Za književni rad dobio je, među ostalim, Nagradu AVNOJ-a i Njegoševu nagradu (obje 1972). Nosilac je Partizanske spomenice 1941. i drugih visokih odlikovanja.
Svoj stan u Beogradu, ulica kralja Milana 23, u kom je živio od 1972. do smrti, poklonio je SANU.
Branko Čopić izvršio je samoubistvo kada je 26. marta 1984. godine skočio sa mosta, a u poruci koju je ostavio svojoj supruzi napisao je:
„Zbogom lijepi i strašni živote!“.
U pismu jednom prijatelju Branko Ćopić napisao je:
„Nije me majka Ličanka rodila da puzim i previjam se i više volim da me čak i anarhistom nazovu, i drskim i bezobraznim čovjekom, nego li književnikom bez kičme, bez dostojanstva i savjesti“.
Nekoliko mjeseci prije smrti napisao je dvostih, kao da piše sopstveni epitaf:
"Šaka zrnja, slame snopić
to je čitav Branko Ćopić"
Puriša Đorđević je 2015. godine režirao dokumentarni film „Mala moja iz Bosanske Krupe“ posvećen Branku Ćopiću.
Njegova prozna djela prožeta su lirikom i živopisnim realističkim slikanjem seoskog života, poznavanjem života i mentaliteta ljudi sa sela, vedrinom i živošću duha. Kreirao je mnoštvo upečatljivih likova i događaja nadahnutom pripovjedačkom tehnikom koristeći svjež, sočan i slikovit jezik pri čemu je inspiraciju nalazio u svom podgrmečkom zavičaju. Ćopića su doratnim pripovjetkama najviše zanimali siromašni seljaci, sanjari i prosjaci, djeca, skitnice i nadničari, i on je o svima njima pričao sa brižnim, zaštitničkim razumijevanjem. U lirski intoniranim ratnim pripovjetkama Ćopić je nadahnuto opisivao herojske podvige, mučeništvo i samopregor svojih junaka.
Početkom pedesetih godina Ćopić je počeo da piše i satirične priče u kojima je oštro kritikovao ružne pojave u tadašnjici. Jedna od takvih priča bila je i „Jeretička priča“ objavljena u Ježu. Priču koja opisuje luksuzno ljetovanje dvojice držanih zvaničnika Tito je protumačio kao direktnu prozivku partije, što je piščeva djela odmah označilo kao protivnike prosperita tadašnje Jugoslavije.
Uslijedile su prozivke članova partije, a sam Tito je izjavio da on neće biti uhapšen, iako je to djelo smatrao atakom na partiju.
Jedna od anegdota koja pokazuje karakter satiričara koji je na sve odgovarao humorom je da je nakon ovog govora Tita njegovu izjavu da on neće biti hapšen isjekao iz novina i zalijepio na ulazna vrata svog stana u Beogradu ne bi li spriječio bilo koga ko bi ga možda posjetio sa drugačijim zamislima. Književni istoričar Ratko Peković napisao je knjigu „Sudanije Branku Ćopiću“ u kojoj je detaljno opisana cijela hajka na pisca.
Sa uspjehom se ogledao i u pisanju romana iako su prirodi njegovog književnog talenta više odgovarale kraće forme — pripovjetke i novele. Romani „Prolom“ i „Gluvi barut“ slikaju učešće seljaka Bosanske Krajine u ustanku, a „Ne tuguj bronzana stražo“ prilagođavanje tih istih seljaka, sada kolonista, novim uslovima života u Vojvodini.
Glavnina Ćopićevog proznog opusa humoristički je intonirana, a humor nalazi u prirodi i mentalitetu njegovih junaka koji i u najtežim životnim trenucima znaju da sačuvaju vedrinu i da se nasmeju čak i vlastitoj nevolji. Sem toga, Ćopić je od onih pisaca koji su svoj posmatrački talenat naročito iskazivali kroz otkrivanje sitnih ljudskih mana i nedostataka.
Iako je Ćopić bio pisac epske širine i zamaha sa urođenim pripovjedačkim i humorističkim darom, u njegovim djelima vidljiva je i jedna lirska žica koja se nije pokazivala samo u opisima bosanskih pejzaža već i u portretisanju ljudskih likova koji su mu bili bliski i dragi. Ta Ćopićeva poetska žica naročito je vidljiva u njegovoj ratnoj lirici, prije svega u zbirci „Ognjeno rađanje domovine“.
Branko Ćopić je cijenjen i kao dječji pisac, prvenstveno zahvaljujući živoj mašti i daru za spretno uobličavanje svojih posmatranja, ali i nesumnjivom humorističkom talentu. Napisao je preko trideset knjiga za decu, među kojima su i dva romana.
Zanimljivost:
Omiljena kompozicija Branka Ćopića bila je Marš na Drinu.
"Ja ne znam da li ima neka pjesma koja me može tako uzbuditi kao ona melodija Marša na Drinu, jer sve mi se čini da čujem topot one srpske konjice koja napreduje prema Drini, da čujem onaj zvuk kad se vade sablje", govorio je Ćopić.
Izvori informacija i slika:
• https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%91%D1%80%D0%B0%D0%BD%D0%BA%D0%BE_%D0%8B%D0%BE%D0%BF%D0%B8%D1%9B
• https://www.danas.rs/zivot/branko-copic-tuzan-kraj-jedne-satiricne-price/
• https://mondo.ba/Magazin/Kultura/a604545/Branko-copic-biografija-manje-poznate-cinjenice.html
• https://www.lupiga.com/vijesti/sto-je-branko-copic-rekao-o-sebi