,,Raznih čuda biva u svijetu, a naša je zemlja, kao što mnogi vele, plodna čudima u tolikoj mjeri da već više i čuda nisu čuda"
(Radoje Domanović)
Danas obilježavamo 149 godina od rođenja Radoja Domanovića, čuvenog srpskog satiričnog pripovjedača.
Domanovići su se u Srbiju doselili iz Hercegovine. Miloš, Radojev otac, radi kao učitelj, ali se bavi i unosnim poslovima. Hrabar i inteligentan uskoro postaje imućan čovek. Ženi se Persidom, ćerkom Simeona Cukića (poznati Karađorđev vojvoda), onog gazde kod koga je njegov otac Milić radio kao sluga. Iz tog braka rođen je 16. februara (ili 4. februara po julijanskom kalendaru) 1873. godine u porodici seoskog učitelja, u selu Ovsište kod Kragujevca Radoje Domanović. Djetinjstvo je proveo u susjednom selu Gornje Jarušice, odakle mu je otac i gdje i danas živi familija Domanović, i gdje je završio i osnovnu školu. Gimnaziju je završio u Kragujevcu, a Filozofski fakultet na Velikoj školi u Beogradu. Kao profesor srpskog jezika radio je u gimnazijama u Vranju, Pirotu i Leskovcu. Zbog političkih uvjerenja je proganjan, premještan i otpuštan sa posla. Oženio se 1895. godine učiteljicom Natalijom sa kojom je imao ćerku Danicu (1896-1956) i sinove Dragišu (1902), koji je umro ubrzo po rođenju, i Zorana (1905-1944). Poslije pada režima kralja Aleksandra Obrenovića 1903. godine, nezadovoljan malim promjenama u zemlji, pokreće politički list Stradija, u kojem pokušava da se bori protiv mana novog režima. Razočaran, odavao se sve više boemskom životu, mnogo je pio, i usamljen, ogorčen i siromašan umro je od tuberkuloze u 35. godini života, 4. avgusta/17. avgusta 1908. godine u Beogradu.
Presudan uticaj na karakter i književni rad Radoja Domanovića imaju dvije činjenice. Njegov otac Miloš i njegova moć, ali i majka, unuka ustanika Pavla Cukića. Miloš je bio prvenstveno seoski gazda pa onda učitelj. Tvrdoglav i svjestan svoje snage. Majka, nježna i puna ljubavi prema sinu učila ga je srpskoj narodnoj poeziji, čojstvu i ponosu srpskog seljaka - revolucionara. Radoje Domanović je beskompromisan i hrabar. Njegova misao britka i provokativna. On je prvi pravi satiričar među srpskim realistima. Satira je glavno obilježje njegovog talenta. Smatra se tvorcem srpske satirične pripovjetke. Njegove najznačajnije pripovjetke su: Vođa, Danga, Stradija, Mrtvo more, Kraljević Marko po drugi put među Srbima, Razmišljanje jednog običnog srpskog vola...
Domanovićeva djela su pretočena na filmsko platno: Boj na Kosovu (1964), Kraljević Marko po drugi put među Srbima (1968), Pripovjedanja Radoja Domanovića (serija, 1980), Neka čudna zemlja (1988).
Poznat je slučaj kada je vlast namjeravala da ga napadne preko novina i osveti mu se za njegove radove u Stradiji.
Kada je čuo šta se sprema, Domanović je napisao članak u Stradiji u kome je, preventivno, napao samog sebe, navodeći svoje stvarne, ali i izmišljene mane.
Ređali su se “epiteti” kojima je opisivao samog sebe: boem (što je bilo tačno), pijanica, nemoralan, lijen, nepošten…
Na kraju, Domanović je napisao da, ako neko želi, može da doda nešto svoje na taj članak.
Naravno, poslije takve “samokritike” nikakvog novinskog pamfleta vlasti nije bilo.
Izvori informacija i slika:
• https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%A0%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D1%98%D0%B5_%D0%94%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D1%9B
• https://istokrs.com/kultura/radoje-domanovic-neuhvatljiv-za-rezimske-kritike/
• http://konkursiregiona.net/%D0%BA%D0%BE%D0%BD%D0%BA%D1%83%D1%80%D1%81-%D0%B7%D0%B0-%D0%BA%D1%9A%D0%B8%D0%B6%D0%B5%D0%B2%D0%BD%D1%83-%D0%BD%D0%B0%D0%B3%D1%80%D0%B0%D0%B4%D1%83-%D1%80%D0%B0%D0%B4%D0%BE%D1%98%D0%B5-%D0%B4/