Danas obilježavamo 196 godina od osnivanja Matice srpske, najstarije srpske kulturne i naučne ustanove. Osnivači su bili peštanski Srbi Gavrilo Bozitovac, Jovan Demetrović, Josif Milovuk, Petar Rajić, Andrija Rozmirović, Georgije Stanković i Jovan Hadžić (prvi predsjednik). Svaki od osnivača je položio po 100 forinti, potpisali su se na osnivačkom pismu ukrug, da svi budu jednaki. Osnivačkim aktom oni su izrazili spremnost da učine sve kako bi novoustanovljeno društvo bilo kao jedno tijelo. Ali, ubrzo je došlo do prvih neslaganja, prije svega političkih, ali i onih u vezi sa tim da li Matica treba da se usmjeri na izdavačku djelatnost ili kulturno-prosvjetni rad. Milovuk i njegov šurak Božitovac su zbog neslaganja sa Hadžićem izašli iz društva i njihova imena su precrtana na osnivačkom pismu. Naziv društva simbolično se vezuje za maticu kod pčela, kao izvor novog života. Zato se u grbu Matice našla starinska košnica-pletara i dvije rascvjetale lipe, na koje sleću pčele radilice.
Od osnivanja predstavlja ustanovu svesrpskog, sabornog karaktera.
Matica srpska ima značajnu ulogu i u osnivanju nekih drugih ustanova srpske kulture, kao što je na primjer prvi nacionalni profesionalni stalni teatar — Srpsko narodno pozorište. Svoju djelatnost razvijala je mahom zahvaljujući dobrotvorima, među kojima je najznačajniji Sava Tekelija (1761—1842), koji je svu svoju imovinu testamentom zavještao svojoj zadužbini Tekelijanumu i Matici srpskoj.
Sjedište Matice srpske se nalazilo u Pešti do 1864. godine, kada je preseljena u Novi Sad. U današnjem sjedištu, zadužbini Marije Trandafil iz 1912. godine, u Ulici Matice srpske 1 u Novom Sadu, Matica srpska se nalazi od 1927. godine.
Nakon preseljenja iz Pešte u Novi Sad, izrazito se razgranava Matičina prosvjetiteljska i izdavačka djelatnost, štampa se značajna serija Knjige za narod, množe se stipendijske zadužbine i legati, raspisuju književni konkursi, razgranava izdavačka djelatnost, a sve jače postaje i prožimanje sa kulturom u slobodnoj Srbiji.
Uprkos tome što je Prvi svjetski rat značajno osiromašio Maticu srpsku, u međuratnom periodu ona dobija na naučnoj snazi svojih saradnika. U Matici srpskoj tada objavljuju Jovan Cvijić, Mihajlo Pupin, Milutin Milanković, Aleksa Ivić, Jovan Erdeljanović i drugi. U toku Drugog svjetskog rata, Matica srpska se nije javno oglašavala, a nakon rata joj je oduzeta gotovo sva imovina.
U poslijeratnom periodu ona nastavlja da se razvija prevashodno u značajnu naučnu ustanovu, da bi danas imala:
- preko 3000 saradnika,
- stotinjak naučnih projekata,
- 9 naučnih časopisa
- 7 naučnih odjeljenja
• Odjeljenje za književnost i jezik
• Odjeljenje za društvene nauke,
• Odjeljenje za prirodne nauke,
• Odjeljenje za likovne umetnosti,
• Odjeljenje za scenske umetnosti i muziku,
• Leksikografsko i
• Rukopisno odeljenje.
Radom na kapitalnim nacionalnim projektima, kakvi su:
- Srpski biografski rečnik,
- Srpska enciklopedija,
- Leksikon pisaca Jugoslavije, itd.
Matica srpska je postala i središte srpske leksikografije. Pored toga, iz Matice su se razvile i tri značajne ustanove:
- Biblioteka Matice srpske,
- Galerija Matice srpske (osnovana 1847) i
- Izdavački centar Matice srpske.
Po uzoru na nju, udruživaće se kasnije i drugi slovenski narodi u svoje Matice, preuzimajući od nje ime, a u velikoj mjeri i program (Matica češka - 1831; Matica ilirska -1842; Matica lužičkosrpska - 1847, itd).
Izvori informacija i slika:
• https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%9C%D0%B0%D1%82%D0%B8%D1%86%D0%B0_%D1%81%D1%80%D0%BF%D1%81%D0%BA%D0%B0
• https://visitns.rs/2021/08/30/matica-srpska-zanimljive-cinjenice/