,,Za nesmetan rad duha potrebna je savršena samoća, inače će duh pasti pod pogubni uticaj tuđeg duha, a da toga možda i neće biti svjestan"
(Danilo Kiš)
Danas obilježavamo 87 godina od rođenja Danila Kiša, istaknutog srpskog romanopisca, esejiste, prevodioca i dopisnog člana Srpske akademije nauka i umjetnosti.
Danilo Kiš je rođen u Subotici 22. februara 1935. godine, od oca Eduarda Kiša, mađarskog Jevreja i majke Milice Dragićević, pravoslavne Srpkinje iz Crne Gore. Prezime njegovog oca je u trenutku kada se rodio bilo Kon ali je otac mađarizovao svoje prezime tj. promijenio ga u Kiš. Do 1942. godine je živio sa roditeljima u Novom Sadu, gdje je pohađao prvi razred osnovne škole, a zatim je prešao u Mađarsku, u očev rodni kraj, gdje je završio osnovnu školu i dva razreda gimnazije. Nakon odvođenja njegovog oca u Aušvic 1944. godine, sa ostatkom porodice je prebačen na Cetinje posredstvom Crvenog krsta. Tamo je Kiš živio do kraja svog školovanja.
Na Filozofski fakultet u Beogradu Kiš se upisao 1954. godine, a u septembru 1958. godine je kao prvi student diplomirao na katedri za opštu književnost. To je bio izrazito zahtjevan odsjek, koji je uključivao Homera i Vilijama Foknera kao najpoznatije klasike zapadne književnosti, dotičući se usput antičke kineske, indijske, persijske i arapske kulture.
Kiš je bio oženjen Mirjanom Miočinović od 1962. do 1981. godine; nakon razvoda braka živio je sa Paskal Delpeš sve do svoje smrti.
Nakon što mu je dijagnostikovan rak, 1986. godine, Kiš je pisao malo: nekoliko kratkih eseja, nekoliko kratkih govora za konferencije, neke prevode. Njegov partner, Paskal Delpeš, koja je veći dio njegovih djela prevela na francuski, pružala mu je ogromnu podršku.
Šest mjeseci prije smrti snimio je seriju ,,Goli Život" u Izraelu u saradnji sa Aleksandrom Mandićem. Serija je emitovana šest mjeseci poslije njegove smrti. Preminuo je 15. oktobra 1989. u Parizu, gdje se jedno vreme i liječio. Sahranjen je po sopstvenoj želji po pravoslavnom obredu u Beogradu u Aleji zaslužnih građana na Novom groblju.
Svoje prve radove objavio je 1953. godine i to su:
1. Oproštaj s majkom. – Omladinski pokret. XII: 3 (1. april 1953) 4.
2. Sjutra. – Pjesma o Jevrejki: motiv iz 1941. – Susreti. I: (3. april 1953) 147.
3. Odjek iz djetinjstva . – Omladinski pokret. XII: 10 (15. jul 1953) 7.
4. Susret s majkom u jesen. – "Kraju mog djetinjstva...". – Zapisi na listu. – Polet. I: 4 (1953) 222-223.
5. Crveni bik. – Susreti. I: 7-8 (1953) 465-466.
Kao student objavljivao je pjesme, eseje, pripovijetke i prevode sa mađarskog, ruskog i francuskog jezika, najviše u Vidicima, u čijem je uredništvu bio od oktobra 1957. godine do aprila 1960. godine.
Njegov prvi roman, Psalm 44, nastao je 1955. godine, a potom i Mansarda, 1960. godine. Njegova prva objavljena knjiga sadrži u jednom tomu romane Psalm 44 i Mansarda.
Roman „Bašta, pepeo“ je prvo značajnije prozno djelo Danila Kiša, objavljeno 1965. godine u Beogradu. Nastalo je za vrijeme njegovog boravka u Strazburu, gdje je radio kao lektor za srpskohrvatski jezik od 1962. godine do 1964. godine. U to vrijeme nastali su i njegovi prevodi Lotreamona, Verlena, Kenoove Stilske vježbe i pjesme Endre Adija. Knjiga priča Rani jadi, objavljena je 1970. godine u Beogradu i predstavlja začetnu knjigu Porodičnog ciklusa.
Roman „Pješčanik“ objavljen je 1972. godine i dobio je NIN-ovu nagradu koju je nekoliko godina kasnije Kiš vratio. Iste godine je objavio zbirku eseja „Po-etika“. Kao lektor za srpskohrvatski jezik, Kiš je radio na Univerzitetu u Bordou 1974. godine kada je izašla druga knjiga zbirke „Po-etika“. „Grobnicu za Borisa Davidoviča“ čine sedam poglavlja jedne zajedničke povijesti, a objavljena je 1976. godine u Beogradu i Zagrebu. Krajem te godine počeli su napadi na knjigu, navodno zbog plagijata. Napadi traju mjesecima. Poslije kraćih polemičkih odgovora 1977. godine Kiš je napisao „Čas anatomije“. Iste godine, za ,,Grobnicu Borisa Davidoviča” dobio je nagradu Ivan Goran Kovačić. Esejističko-polemički spis „Čas anatomije“ objavljen je 1978. godine. Godinu dana kasnije, za tu knjigu je dobio nagradu Željezare Sisak. Od jeseni 1979. godine živio je u Parizu i četiri godine je radio kao lektor na Univerzitetu u Lilu. Za svoj cjelokupni književni rad, Kiš je 1980. godine dobio francusku književnu nagradu Grand aigle d`or de la ville de Nice. Sabrana djela (Djela Danila Kiša) objavljena su 1983. godine u deset tomova u Beogradu i Zagrebu. Za zbirku pripovijedaka „Enciklopedija mrtvih“ Kiš je dobio Andrićevu nagradu 1984. godine, a 1986. godine je dobio nagradu Skender Kulenović. Izabrana djela, proza u sedam knjiga izašla je 1987. godine u Beogradu i Sarajevu. Te godine je dobio Sedmojulsku nagradu. Godinu kasnije, 1988. godine, izabran je za dopisnog člana SANU i dobio je dvije značajne međunarodne književne nagrade: u Italiji Premio letterario Tevere i u Nemačkoj Preis des Literaturmagazins. Iste godine je dobio i Avnojevu nagradu. Američki PEN dodelio mu je 1989. godine nagradu Bruno Schulz Prize.
Kiš je neke od tema koje je istraživao čitav svoj život – gubitak, patnja i njihov uticaj – pronalazio posebno u ”krugu porodice”. On će postati izuzetno vješt u indirektnom prikazivanju ovih (i drugih) tema.
Nije imao nikakvog saosjećanja sa nacionalnim koncepcijama književnosti, koje su često duboko ukorijenjene u društvima u kojima se kultura koristila za političke projekte i izgradnju države i nacije. Ratno siroče, potomak nestalog svijeta, on se srodio sa književnošću. Njegova lojalnost Weltliteratur-u (volio je taj geteovski izraz) je bila doživotna i čini se baš prikladnim da je jedan od njegovih posljednjih poduhvata – u vrijeme kada mu je neizlječiva bolest skoro potpuno uništila volju za pisanjem – bio prijevod Der Erlkoenig-a.
Do 1960. godine Kiš je postao izgrađen književni novinar i usko je sarađivao sa jednim poznatim kulturnim žurnalom, ali je pisao i oštre članke za dnevne novine. Dok je poštovao jugoslovenske književne gigante, Ivu Andrića (1892-1975) i Miroslava Krležu (1893-1981), nisu ga mnogo impresionirali mladi talenti ili lokalna književna debata. Pogotovo nije volio dominantne konvencije realizma koje su, po njegovom mišljenju, podržavale banalnost na nekoliko načina – umjetnički, psihološki, intelektualni i politički. A banalnost je, po njegovom uvjerenju, bila jedan i jedini smrtni grijeh književnosti koji je trebalo izbjegavati po svaku cijenu.
Kišova meta je uzurpirajuća moć literarne imaginacije. U njegovom jeziku se smjenjuju pučka jednostavnost i poetski poleti, sa primjesama poezije simbolizma koju je prethodno prevodio. Ovom alternacijom ,,vještački raj” književnosti se istovremeno i priziva i ismijava. Vješto se priziva naratorova nesposobnost za praktičan život; čitalac dijeli njegovu nemogućnost da razlikuje pravi život od života u fantaziji.
Izvori informacija i slika:
• https://sr.wikipedia.org/wiki/%D0%94%D0%B0%D0%BD%D0%B8%D0%BB%D0%BE_%D0%9A%D0%B8%D1%88
• https://www.autograf.hr/o-knjizevnosti-danila-kisa/
• https://radiogornjigrad.wordpress.com/2015/04/07/28324/
Čitaš neku savremenu beletristiku i onda uzmeš Kiša u ruke. Kao nebo i zemlja. Svaka Kiševa rečenica je perfektna, destilovana i na pravom mestu. Čovek je bio pojam pisca intelektualca.